Nie od dzisiaj wiadomo, iż wpływ stresu, zaburzeń lękowych oraz depresji na rozwój chorób diabetologicznych i endokrynologicznych niekorzystnie kształtuje rokowania i rozwój choroby, ściśle ją warunkując i wpływając na motywację pacjenta do rozpoczęcia i podtrzymania terapii.

Zwłaszcza w cukrzycy, insulinooporności i hiperinsuliniźmie osobista praca pacjenta nad aspektami dietoterapii, aktywności fizycznej, konsekwentnego stosowania farmakoterapii i monitoringu przebiegu choroby są zdecydowanie kluczowe, ale mogą nie być realizowane poprzez brak higieny psychicznej.

Choroby o podłożu psychosomatycznym podlegają sprzężeniu zwrotnemu – stres wywołuje stany zapalne organizmu (ważnym czynnikiem jest obserwowanie wskaźnika OB w tym zakresie), tym samym niekorzystnie wpływając na medyczny aspekt leczenia chorób insulinozależnych.

Dlatego tak ważna jest dla pacjentów z cukrzycą dbałość o nieuleganie infekcjom, zranieniom, umiejętność stosowania technik relaksacyjnych, praca nad trudnościami i bieżącymi sytuacjami generującymi długoterminowy stres. Permanentne funkcjonowanie w napięciu nerwowym obniża wartość zasobów własnych, kompetencji psychologicznych, poczucie sprawstwa i kontroli nad chorobą, a co za tym idzie – motywację do systematycznej pracy nad efektami terapii i działaniami profilaktycznymi.

Bardzo ważną sprawą jest psychoedukacja w pracy z pacjentem cukrzycowym i jego świadomość, iż efekty leczenia cukrzycy zależą przede wszystkim od niego samego.

Specyfika choroby powoduję, iż stres w życiu osoby z cukrzycą jest znaczny i typowy dla symptomów choroby, ponieważ towarzyszy właściwie np. każdemu pomiarowi glikemii. Dlatego tak ważna jest opieka medyczna i psychologiczna wobec pacjentów senioralnych oraz edukacja wszystkich grup wiekowych w zakresie najnowszych osiągnieć technologicznych w monitorowaniu pacjentów z cukrzycą.

Cukrzyca, zwłaszcza typu I odznacza się wysokimi tendencjami do indukcji depresji, czyli do zapadalności na tę chorobę towarzyszącą niejako poprzez wystąpienie choroby somatycznej, czyli uszczuplenie zasobów i odporności psychicznej pacjenta na skutek wystąpienia niekorzystnych objawów somatycznych – często w bardzo młodym wieku w przypadku typu I cukrzycy.

U chorych na ten typ cukrzycy depresja występuje aż trzy razy częściej niż w przypadku ogółu populacji.

Stany depresyjne w cukrzycy generowane są także poprzez występowanie polineuropatii cukrzycowej, która prowadzi do zaburzeń czucia wpływając na rozwój dysfunkcji sprawności w obrębie małej motoryki. Pojawia się wówczas poczucie wyalienowania, niepełnosprawności, ułomności, poczucie krzywdy i inności.

Kluczowym aspektem jest uwalnianie się hormonów stresu podczas sytuacji stresowej dla pacjenta, co z kolei wpływa na podwyższenie się poziomu glukozy we krwi i nieadekwatny obraz zdrowienia w oczach pacjenta odbierany jako brak postępu terapii i niechęć do jej kontynuowania.

Do osiowych czynników wpływających na funkcjonowanie w długofalowo występującym stresie u pacjentów z cukrzycą należą:

• lęk przed dokonywaniem samokontroli glikemii,
• lęk przed bólem i samą koniecznością nakłuwania palca do badania,
• nieintuicyjna obsługa glukometru, brak możliwości uczestniczenia w instruktażach przedmiotowych, aspekty techniczne, takie jak wielkość i dostępność pasków pomiarowych,
• obawa przed koniecznością zastosowania insulinoterapii,
• obawa przed stosowaniem wysokospecjalistycznej wiedzy dietetycznej,
• utrata na skutek choroby funkcji narządowych: zaburzenia wzroku, czucia, neuropatie.

Z kolei, czynnikami predysponującymi do wystąpienia zaburzeń depresyjno-lękowych wtórnych w cukrzycy są:

• współistniejące choroby somatyczne i psychiczne,
• zaburzenia poznawcze, w tym pamięci i koncentracji,
• wcześniej występujące epizody depresyjne,
• samotność i poczucie braku wsparcia.

Należy zdecydowanie podkreślić, iż funkcjonowanie w obrębie sytuacji stresowych wraz z zaniedbaniami terapeutycznymi prowadzą do niewłaściwego wyrównywania cukrzycy.

 Do kanonu profilaktyki higieny psychicznej osób z cukrzycą należą:

1. Autorefleksja, uważność wobec własnych stanów psychicznych i samoakceptacja, przyzwolenie i zrozumienie, iż stres jest nieodzowną częścią funkcjonowania. Dajmy sobie prawo do odczuwania żalu, złości, zniechęcenia – nie uciekajmy od tych stanów emocjonalnych – zastanówmy się dlaczego, w związku z czym je odczuwamy? Do czego są nam potrzebne? O czym nas informują? Co chcą nam wskazać? Może mówią o naszych niezaspokojonych potrzebach ważności i akceptacji?
2. Aktywność ruchowa – systematyczna, konsekwentnie realizowana, dostosowana do możliwości i parametrów psychofizycznych pacjenta.
3. Zbilansowana, celowana dieta układana z pacjentem i dla pacjenta z dietetykiem specjalizującym się w pracy z pacjentami diabetologicznymi.
4. Praca z psychodietetykiem nad kształtowaniem się nowych, właściwszych nawyków żywieniowych i motywacji do realizowania zdrowego stylu życia.
5. Praca własna i z psychologiem nad kształtowaniem sprawności umysłowej w zakresie funkcji poznawczych, które mogą ulegać dewaluacji w przebiegu cukrzycy (praca nad różnymi typami pamięci, koncentracją, praca nad rozwojem zainteresowań, oraz podnoszenie kompetencji neuropsychologicznych u pacjentów geriatrycznych).
6. Efektywna kontrola cukrzycy wystandaryzowanymi metodami, w oparciu o odbyty instruktaż w warunkach klinicznych.

W kolejnym artykule, pozwolę sobie przedstawić Państwu zasady kontrolowania stresu u pacjentów cukrzycowych podczas dnia, a także zasady przygotowania się do konsultacji lekarskiej i psychologicznej.

Autor: mgr Anna Pasławska-Turczyn, psycholog Centrum Zdrowia Kobiet